Kết hôn không chỉ là khởi đầu của một gia đình, mà còn là nghi lễ thiêng liêng kết nối âm dương, trời đất. Trong mỗi thời đại, sắc phục cưới đều mang dấu ấn của vũ trụ quan.
Sắc phục cưới – lễ nghi và hệ tư tưởng thiên mệnh
Nam nữ kết hôn, là chuyện đại sự trong đời người. Nhưng trong những nghi lễ trọng đại ấy, có một phần thường bị xem nhẹ: màu sắc trang phục cưới – hay còn gọi là sắc phục cưới.
Trải qua bao triều đại, sắc phục cưới không ngừng biến đổi, không chỉ vì sở thích hay thẩm mỹ, mà còn vì những biến thiên trong nhận thức văn hóa, vũ trụ quan và đạo lý âm dương. Có thể nói, màu sắc của lễ phục cưới chính là tấm gương phản chiếu thế giới quan của người xưa – một thế giới quan sâu sắc, trang nghiêm và hài hòa với thiên nhiên.
Từ huyền hồng đến “nam hồng nữ lục”
Trong số ít tài liệu còn lại của triều Chu – một triều đại nổi tiếng về lễ nghi và hệ tư tưởng thiên mệnh – người ta phát hiện rằng khi tổ chức lễ thành hôn, người ta mặc màu huyền hồng (玄纁). Đây là sự kết hợp giữa màu đen huyền và màu đỏ chiều tà, tượng trưng cho sự giao hòa giữa trời và đất, giữa dương và âm, giữa nam và nữ.
Hôn lễ thường được tổ chức vào lúc hoàng hôn – thời khắc “dương lui âm tới” – mang ý nghĩa chuyển giao tự nhiên, mở ra một khởi đầu mới dưới sự chứng giám của trời đất.
Về sau, vào thời Đường – Tống, sắc phục cưới từng mang hình thái khá đặc biệt: nam mặc hồng, nữ mặc lục, gọi là “nam hồng nữ lục” (紅男綠女). Nghe qua tưởng là thẩm mỹ thuần túy, nhưng thật ra, cách phối màu này có gốc rễ sâu xa.
Tại sao nam hồng? Vì trời đỏ lúc hoàng hôn
Người xưa cho rằng, nam giới tượng trưng cho trời – cho không gian vũ trụ rộng lớn, cao sâu và bí ẩn. Bầu trời, trong con mắt các triết gia thời Chu, không chỉ mang màu xanh lam đơn điệu, mà có lúc lại đen huyền, có khi đỏ rực lúc hoàng hôn. Do đó, màu huyền hồng hay phì hồng (緋紅 – đỏ sẫm) trở thành lễ phục thích hợp cho nam nhân trong ngày cưới – bởi đó là khoảnh khắc bầu trời chuyển từ sáng sang tối, từ động sang tĩnh – rất hợp với thời điểm đại hôn.
Đỏ – trong văn hóa Trung Hoa – là màu của thần linh và máu huyết. Nó mang ý nghĩa thiêng liêng chứ không phải để phô trương. Vì thế, dùng màu đỏ để phối viền, làm điểm xuyết thì đẹp và hợp lễ, nhưng nếu dùng quá nhiều sẽ trở nên lố bịch, thậm chí là bất kính – vì chẳng khác nào lấy màu máu mà khoác đầy thân thể.
Còn nữ mặc lục? Vì đất khoác áo cỏ cây
Nữ giới, theo vũ trụ quan cổ đại, thuộc “Khôn” (坤) – biểu tượng cho đại địa, cho đất mẹ. Đất, tự thân vốn mang màu vàng, nhưng khi mùa xuân đến, khi đất sinh ra sự sống, đất khoác lên mình chiếc áo xanh của cỏ cây, núi rừng. Vì thế, màu xanh lá – xanh cỏ non, xanh ngọc, xanh của mùa xuân – trở thành biểu tượng hoàn mỹ cho người nữ trong lễ cưới.
Lễ phục cưới của người nữ không nên chỉ đơn điệu một màu. Trên nền xanh ấy, người xưa còn thêu họa tiết vàng – tượng trưng cho Hoàng Hà, biểu thị sự sung túc, sinh sôi và trường tồn. Viền áo và cổ tay có thể điểm chút đỏ, như phản chiếu ánh ráng chiều lên mặt đất – biểu tượng cho đại địa đang đón nhận ánh sáng trời ban.
Khi sắc màu là nghi lễ
Sắc phục cưới, như vậy, không đơn thuần là vấn đề thẩm mỹ hay thời trang. Nó là nghi lễ bằng màu sắc, là sự thể hiện hài hòa giữa âm và dương, đất và trời, vợ và chồng. Khi người nam mặc huyền hồng, người nữ khoác lục y, ta thấy được một vũ trụ thu nhỏ trong lễ cưới – nơi trời phủ ánh ráng chiều xuống mặt đất, và đất phản chiếu sắc đỏ ấy như tấm gương ôm lấy ánh tà dương.
Người xưa không mặc đỏ rực từ đầu đến chân như một số phong tục hiện đại. Bởi họ hiểu rằng, sự linh thiêng không nằm ở màu sắc rực rỡ, mà nằm ở sự tiết chế, hài hòa, và biểu tượng mang ý nghĩa sâu xa. Đỏ không phải để phô trương mà là để nhấn nhá, như chút ánh tà dương lấp lánh trên suối tóc người con gái, hay vạt áo phì hồng thấp thoáng nơi bước chân chú rể.
Sự phai mờ của tri thức lễ nghi
Ngày nay, phần lớn các lễ cưới đều rơi vào buổi sáng – một lựa chọn tiện lợi về mặt thời gian, nhưng lại nghịch với đạo âm dương. Hôn lễ, theo triết lý cổ xưa, nên diễn ra vào hoàng hôn – thời khắc âm dương chuyển giao, khi cả đất trời như nín thở chờ đợi một điều linh thiêng. Cùng với thời gian, tri thức về sắc phục cưới cũng dần mai một, chỉ còn rải rác trong sách cổ hay ký ức dân gian.
Người ta quen với sắc đỏ toàn thân mà quên mất rằng màu đỏ của thần linh không thể tùy tiện, rằng cái đẹp đích thực nằm trong sự tương xứng giữa người và trời, giữa hình và ý.
Trở về với cái đẹp trầm tĩnh
Khám phá sắc phục cưới, cũng là một cách trở về với chiều sâu văn hóa cổ truyền, nơi từng màu áo không chỉ để nhìn mà để cảm, để hiểu, để tôn trọng vũ trụ và chính bản thân mình trong thời khắc trọng đại nhất đời người.
Nếu một ngày nào đó, bạn bắt gặp một lễ cưới nơi cô dâu mặc váy xanh thêu rồng vàng, viền áo nhuốm ánh đỏ chiều tà; còn chú rể trong lễ phục huyền hồng sẫm màu hoàng hôn… thì xin hãy dừng lại mà ngắm. Bởi đó không chỉ là đám cưới – mà là một bài ca tế trời đất bằng sắc màu.
Mỹ Mỹ biên tập
Bài viết dành cho những ai muốn hiểu sâu hơn về văn hóa cưới hỏi và sắc màu truyền thống Trung Hoa, như một cách để kết nối lại với nhịp thở của vũ trụ trong từng nghi lễ nhân sinh.
Vạn Điều Hay
