Với người xưa, võ không chỉ là sức mạnh, cũng không đơn thuần là phương tiện tự vệ hay chiến đấu. Võ là một con đường, một “Đạo” – con đường mà thân thể, tinh thần và vũ trụ cùng giao hòa trong một tiết tấu tự nhiên, thuận lý, thuận trời.
Đạo – Cội nguồn của mọi sự
Khái niệm “Đạo” (道) trong triết học Trung Hoa là tinh hoa kết tinh từ tư tưởng của Lão Tử, Trang Tử, và cả những bậc hiền triết ẩn danh xưa kia. Trong 《Đạo Đức Kinh》, Lão Tử viết: “Đạo sinh Nhất, Nhất sinh Nhị, Nhị sinh Tam, Tam sinh vạn vật.”
Đạo là cái vô hình, vô tướng, nhưng lại là căn nguyên sinh thành của vạn sự vạn vật. “Thuận theo Đạo” là sống thuận tự nhiên, không cưỡng cầu, không đối kháng. Ở đây, “Đạo” không phải là một khái niệm siêu hình trừu tượng, mà là một nguyên lý sống – và võ học, nếu không có Đạo, thì chỉ là xác không hồn.
Trong võ thuật cổ truyền, nhất là Thái Cực quyền và các môn phái chịu ảnh hưởng Đạo gia, người ta luyện không chỉ kỹ thuật chiến đấu mà còn luyện cách thuận chuyển năng lượng:
Khi đối thủ mạnh – ta mềm.
Khi họ tiến – ta lui.
Khi họ động – ta tĩnh.
Dùng cái “vô” để chế ngự cái “hữu”, dùng trống rỗng để đón lấy sung mãn, đó chính là Đạo trong võ.
Ba dòng tư tưởng – Ba ánh sáng soi đường Võ Đạo
- Nho gia: Võ là tu thân – lập thân
Trong hệ thống tư tưởng của Nho giáo, “tu thân – tề gia – trị quốc – bình thiên hạ” là bậc thang của người quân tử. Võ học, khi gắn với đạo Nho, không hướng đến sức mạnh tuyệt đối, mà hướng đến sự tiết chế, chuẩn mực, chính nghĩa.
Một võ sư chân chính phải có võ đức (武德): không tranh đấu vì dục vọng, không hiếp người yếu thế, không dùng võ để thể hiện bản ngã. Họ phải là hình mẫu của nghĩa khí, trung tín, như Quan Vũ – người được tôn làm Võ Thánh, vì vừa có võ công siêu quần, vừa có tiết nghĩa vẹn toàn.
“Võ, nếu không có Đức, tất trở thành hung bạo.” – Trích từ gia huấn của nhiều võ phái cổ.
- Đạo gia: Võ là thuận thiên – vô vi
Đạo gia tôn trọng sự tự nhiên, phản đối cưỡng cầu. Trong võ học, điều này thể hiện qua các nguyên lý:
Âm – Dương: Dương là động, Âm là tĩnh. Sự cân bằng giữa chúng chính là căn cốt của mọi chiêu thức.
Hư – Thực: Không phải cứ đòn đánh nào cũng là thật – cái hư đôi khi lại tạo nên thời cơ.
Vô vi: Không làm gì mà không gì không làm – là đỉnh cao của không đối kháng.
Một ví dụ điển hình là Thái Cực quyền: Bề ngoài mềm mại như mây trôi nước chảy, nhưng ẩn chứa nội kình cực kỳ mãnh liệt. Người luyện không dùng cơ bắp, mà dùng ý, dùng khí, dùng sự cảm nhận tinh tế với sự chuyển dịch của đối thủ.
- Phật gia: Võ là thiền – tự độ
Thiếu Lâm tự – nơi được xem là cái nôi của võ học Trung Hoa – chính là biểu hiện tuyệt vời cho sự kết hợp giữa Phật giáo và võ học.
Người luyện Thiếu Lâm quyền không chỉ rèn thân, mà còn rèn tâm. Họ tụng kinh, ngồi thiền, luyện nội công – mọi động tác đều là phương tiện để quay về trí tuệ và tỉnh thức.
“Tâm bất động như sơn, thân hành như thủy.” – Thiền tông khẩu quyết.
Trong quan niệm Phật giáo, thân xác là chiếc thuyền, võ học là cách giữ gìn thuyền, để vượt biển sinh tử. Khi luyện quyền, là đang thắp sáng chính mình. Khi ra đòn, là đang thử thách bản ngã.
Võ là đạo lý sống – không chỉ là chiêu thức
Người học võ không chỉ học cách đánh, mà học cách sống. Một chiêu “Tiến bộ thôi chưởng” (bước lên và đánh chưởng) không chỉ là đòn thế – mà là dạy người ta tiến về phía trước trong cuộc đời, dứt khoát nhưng không vội vàng. Một thế “Thối bộ thủ thế” (lùi về giữ thế) là học cách khiêm tốn – thủ thế – nhường nhịn khi cần.
Từng quyền pháp, từng đường kiếm, từng nhịp thở… tất cả đều là thông điệp sống ẩn trong chuyển động.
“Người học võ, mỗi sáng tập quyền là một lần lễ tổ tiên, lễ trời đất, và lễ chính mình.” – Trích truyền thừa môn phái Bạch Hạc quyền.
Kết: Thắng người là sức – thắng mình là Đạo
Thời hiện đại, khi võ thuật dần bị đồng hóa thành kỹ thuật biểu diễn hay đối kháng, thì việc quay về với tinh thần Võ Đạo lại càng trở nên quan trọng.
Võ không phải để hơn thua.
Không phải để khoe khoang.
Không phải để “vượt qua người khác”.
Mà là để vượt qua chính mình.
“Kẻ mạnh là người đánh bại được đối thủ. Nhưng bậc đại trí là người đánh bại được lòng sân hận, dục vọng, và kiêu mạn trong chính mình.” – Võ đạo cổ ngữ.
Khai Tâm biên tập
Vạn Điều Hay
