Trong cuộc sống, ai cũng biết cái đẹp dễ khiến lòng người say đắm. Nhưng mấy ai có thể “yêu đức”, phẩm chất vô hình nhưng bền vững một tình yêu trọn vẹn và nồng nhiệt?
Khổng Tử từng nói:
“Ngô vị kiến hiếu đức như hiếu sắc giả dã.” (Tạm dịch: Ta chưa từng thấy ai yêu đức như yêu cái đẹp.)
Một câu nói ngắn nhưng ẩn chứa sự quan sát thấu suốt về bản tính con người.
Vì sao Khổng Tử lại thốt lên như vậy?
Cái đẹp ở đây không chỉ là nhan sắc, mà là bất cứ thứ gì dễ gây khoái cảm và hấp dẫn giác quan: dung mạo, âm thanh, hương vị, đồ vật, trải nghiệm… Con người tự nhiên bị hút về những gì đẹp đẽ, vì cái đẹp đem lại sự thỏa mãn tức thời, không cần suy nghĩ nhiều.
Còn đức (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín) là thứ phải nuôi dưỡng lâu dài, không đem lại khoái cảm tức khắc, lại đòi hỏi sự hy sinh, kiềm chế và kiên định. Để yêu đức, ta phải đặt lợi ích lâu dài của tâm hồn và cộng đồng lên trên ham muốn ngắn hạn của bản thân.
Khổng Tử quan sát cả một đời, thấy người người mải mê chạy theo cái đẹp, nhưng hiếm ai coi trọng, trân quý, say mê đức hạnh với cùng một mức độ. Vì thế, ông mới nói “chưa từng thấy ai yêu đức như yêu cái đẹp”, một câu vừa như than thở, vừa như nhắc nhở.
Bản năng và ý thức: hai con đường khác nhau:
Cái đẹp chạm vào bản năng. Thấy một bông hoa nở rực rỡ, một tiếng đàn du dương, một gương mặt khả ái, tâm trí lập tức rung động. Cảm xúc đến nhanh như tia chớp.
Đức chạm vào ý thức. Phải có sự suy xét, phải đấu tranh giữa đúng và sai, phải kiềm chế cái “muốn” để làm cái “nên”. Quá trình ấy chậm, gian nan, và thường ít được tán dương ngay lập tức.
Bản năng ai cũng có, nhưng ý thức là thứ phải rèn luyện. Chính vì thế, yêu đức bao giờ cũng khó hơn yêu cái đẹp.
Hệ lụy khi yêu cái đẹp mà quên yêu đức
Xã hội tôn sùng cái đẹp hơn đức hạnh sẽ dẫn tới: Đánh giá con người qua bề ngoài thay vì tâm hồn. Chuộng hình thức, bỏ nội dung. Cái vỏ được mài bóng, nhưng bên trong thì rỗng. Suy đồi đạo đức tập thể. Khi đức không còn là chuẩn mực, mọi giá trị dễ bị đảo lộn.
Cái đẹp chỉ là vỏ bọc, có thể phai tàn theo thời gian. Đức mới là cái gốc, bền vững và có sức lan tỏa. Người chỉ say mê cái đẹp mà coi nhẹ đức, giống như người xây nhà trên cát, nhìn thì đẹp nhưng không chịu nổi sóng gió.
Yêu đức như yêu cái đẹp có thể hay không?
Câu nói của Khổng Tử không nhằm phủ nhận tình yêu cái đẹp, mà để nâng cái đức lên ngang hàng với cái đẹp trong trái tim con người.
Muốn yêu đức như yêu cái đẹp, cần: Biết nhận ra vẻ đẹp của đức hạnh. Thấy sự kiên nhẫn là đẹp, sự vị tha là đẹp, sự trung thực là đẹp. Tập thưởng thức “cái đẹp của đức” như thưởng thức một bản nhạc hay. Khi ta thấy lòng mình rung động trước một hành vi tử tế, ta đã bắt đầu yêu đức.
Tự mình trải nghiệm. Khi ta hành thiện, giữ lời, sống liêm chính và nhận lại sự bình yên nội tâm, ta mới thấy đức đáng say mê không kém gì cái đẹp bên ngoài.
“Ta chưa từng thấy ai yêu đức như yêu cái đẹp”
Câu nói ấy của Khổng Tử là một tấm gương phản chiếu tâm tính con người và cũng là một lời mời gọi: Hãy yêu cái đẹp, nhưng đừng để nó làm lu mờ tình yêu dành cho đức hạnh. Một người vừa yêu cái đẹp, vừa yêu cái đức, mới thực sự sống trọn vẹn.
Và khi một xã hội biết yêu đức như yêu cái đẹp, ấy là lúc cái đẹp trở nên tinh khiết, cái đức trở nên rạng ngời.
Mỹ Mỹ biên tập
Xem thêm
Vạn Điều Hay
