Ngay từ những nốt nhạc đầu tiên khi nghe bất kỳ màn trình diễn tác phẩm “Biến tấu Goldberg” của nhà soạn nhạc J.S. Bach, bạn không thể không nghĩ đến phần trình diễn của nghệ sĩ Glenn Gould. Không ai có thể ngờ rằng hai bản thu âm tác phẩm nổi tiếng về độ khó của Bach, cách nhau gần 30 năm, không chỉ giúp ông nổi tiếng toàn cầu, mà còn thay đổi tầm ảnh hưởng của âm nhạc cổ điển mãi mãi.
Được báo giới gọi là thiên tài, nghệ sĩ Gould hoàn toàn phù hợp với nhân vật thiên tài lập dị với tính cách và thói quen sống ẩn dật. Bất kể thời tiết thế nào, ông đều mặc áo khoác ngoài và đeo găng tay. Bất cứ nơi nào ông chơi nhạc, ông sẽ mang theo chiếc ghế cũ kỹ của mình, và làm ấm tay trong một chậu nước nóng trước khi trình diễn. Sau đó, ông sẽ chơi nhạc, khom lưng bên cây đàn dương cầm của mình, thường thay đổi nhịp độ của các bản nhạc và ngân nga theo, như trường hợp của tác phẩm “Biến tấu Goldberg.”
Vào tháng 06/1955, nghệ sĩ dương cầm người Canada mới 22 tuổi này đã thu âm album đầu tay của mình tại phòng thu Columbia Records 30th Street ở Manhattan, New York, chỉ trong bốn ngày. Ông đã chọn thu âm bản “Biến tấu Goldberg,” một tác phẩm không mấy tiếng tăm khi đó. Đến cả học giả nghiên cứu về nhà soạn nhạc Bach là ông Albert Schweitzer cũng cho rằng điều này là bất khả thi. Những người ở phòng thu Columbia đã cố gắng khuyên can ông Gould, nhưng ông đã đưa ra lựa chọn rồi.
Bản thu âm này đã bán được hơn 100,000 bản trong suốt cuộc đời của ông, trở thành một trong những bản thu âm dương cầm nổi tiếng nhất từ trước đến nay. Album đó đã thu hút sự chú ý nhờ màn trình diễn vô cùng chính xác của người nghệ sĩ này và phương pháp độc đáo của ông, kết hợp cùng kỹ thuật ngón tay mang lại âm thanh rất rõ ràng, ngay cả ở tốc độ cao và ít pedal vang âm.
Là một tác phẩm đậm tính kỹ thuật được công bố lần đầu vào năm 1741, bản “Biến tấu” này bao gồm 32 biến tấu: một aria (là một bản độc tấu, chủ đề chính của một tác phẩm lớn), 30 biến tấu, và một Aria Da Capo (là aria kết thúc bản nhạc bằng cách quay lại khúc nhạc ban đầu).
Chủ đề làm nền tảng cho aria này nằm ở dải âm trầm, điều vốn không thường gặp trong nhạc Baroque. Mỗi biến tấu tiếp tục đi theo dải âm trầm này theo tiến trình hợp âm, tăng dần các quãng giữa các dòng giai điệu. Phần biến tấu cuối cùng là một đoạn ngẫu hứng quodlibet (theo tiếng Latin có nghĩa là điều làm hài lòng), một sự kết hợp của hai bài hát phổ biến đối âm, kết hợp các dòng nhạc khác nhau trong một sáng tác, thể hiện chủ đề chính.
Nghệ sĩ Gould đã phô diễn tất cả những chi tiết đối âm này một cách mạch lạc đáng ngạc nhiên thông qua kỹ thuật ưu việt, sự say mê, và sự mạnh mẽ của ông.
Lần thứ hai
Nghệ sĩ Gould đã chọn thu âm lại “Biến tấu Goldberg” vào năm 1981 với hãng thu âm CBS Masterworks, 27 năm sau bản thu âm đầu tiên của ông. Công nghệ mới và niềm khao khát kiểm chứng lại tác phẩm này đã đưa ông trở lại phòng thu âm. Đĩa ghi âm đó ra đời một tuần trước khi ông qua đời và thành công như đĩa đầu tiên, đạt doanh số hơn hai triệu bản vào năm 2000.
Bản thu âm năm 1981 của ông vẫn mang chất riêng của nghệ sĩ Gould với sự chính xác thường thấy, chú trọng đến đối âm, và tiếng ngân nga đặc thù. Nhưng có rất nhiều thứ thay đổi giữa hai bản thu này.
Cả hai đều là chuẩn mực cho âm nhạc của Bach và nghệ thuật của Gould, cũng như là yếu tố chính của bất kỳ bộ sưu tập âm nhạc nào. Bản thu âm đầu tiên thường được mô tả như bản thu âm của một chàng trai trẻ: khích động nhưng có kiểm soát, đầy phấn khích với nhịp độ nhanh một cách kỳ lạ trong khi bỏ qua các đoạn lặp lại, đưa đến một bản thu chỉ hơn 38 phút.
Bản thu âm thứ hai, dài hơn 51 phút, thường được mô tả là mang âm hưởng của mùa thu, và của một nghệ sĩ trưởng thành. Bản thu âm này chậm hơn, diễn cảm và trầm ngâm hơn, với câu chuyện kể liền mạch hơn giữa mỗi biến tấu, trong khi vẫn duy trì sự rõ ràng và kỹ thuật dứt khoát đặc trưng của nghệ sĩ Gould. Cả hai bản thu âm này đều thể hiện sự sâu sắc của thời gian trôi qua trong khi vẫn giữ cho tinh thần của người nghệ sĩ này sống động. Phiên bản năm 1981 không chỉ trở thành một [nhạc phẩm] dương cầm đậm tính kỹ thuật, mà còn mang hàm nghĩa tinh thần sâu sắc.
Nghệ thuật đáng kinh ngạc của ông Gould đã mang âm nhạc của Bach đến cuộc sống của nhiều khán giả hơn. Với phần trình diễn “Biến tấu Goldberg,” ông đã kết hợp hai yếu tố chính trong âm nhạc của nhà soạn nhạc này: hiệu ứng thăng hoa tâm hồn kết hợp với các cấu trúc “cân đối.” Nghệ sĩ Gould đã thành công truyền tải cả hai điều đó thông qua cách trình bày mới của mình, đưa các biến tấu trở thành tiết mục biểu diễn piano cổ điển chính thống và hơn thế nữa.
Kể từ khi nghệ sĩ Gould đưa ra các phần trình diễn (hai bản thu âm nói trên) của ông, hàng trăm bản thu âm của các biến tấu này đã ra đời với các lựa chọn nghệ thuật, nhạc cụ, trường độ, và cách sử dụng đoạn lặp lại khác nhau. Nhưng những phần trình diễn đỉnh cao của nghệ sĩ Glenn Gould luôn là điểm quy chiếu cho tất cả những nghệ sĩ này.
BTV Epoch Times Tiếng Anh
Cô Ariane Triebswetter là một ký giả tự do quốc tế, có nền tảng về văn học hiện đại và âm nhạc cổ điển.
Epoch Times Tiếng Việt
