Bí ẩn chưa có lời giải: Lấy độc trị độc? Liệu pháp chữa ung thư kỳ lạ (Phần 1） | Văn Hóa và Nghệ Thuật

Vào mùa xuân năm 2023, một sự việc kỳ lạ đã xảy ra tại phòng thí nghiệm kỹ thuật sinh học của Đại học Stanford, Hoa Kỳ dẫn đến việc bất ngờ phát hiện ra một phương pháp mới để điều trị ung thư. Chuyện gì đã xảy ra?

Thí nghiệm trên chuột – thuốc cao thần kỳ chữa ung thư

Trong phòng thí nghiệm có một vài con chuột được sử dụng làm vật thí nghiệm đã bị ung thư da và có khối u phát triển trên bụng. Nhân viên thí nghiệm đã bôi một ít thuốc cao thần kỳ lên da đầu của chúng. Xin lưu ý rằng, thuốc cao này không hề được bôi lên khối u mà được bôi lên da đầu, vị trí cách rất xa khối u. Điều khiến người ta không ngờ chính là trong vài ngày tiếp theo sau đó, những khối u này dần nhỏ lại một cách rõ rệt và cuối cùng hoàn toàn biết mất.

Những người có mặt trong phòng thí nghiệm đều hết sức kinh ngạc. Chúng ta đều biết rằng Tây y điều trị ung thư cơ bản gồm ba bước: hóa trị, xạ trị và phẫu thuật cắt bỏ. Rất nhiều bệnh nhân trải qua ba bước này đều bị dày vò đến cùng cực. Đơn giản bôi một ít thuốc cao liền có thể trị được ung thư? Hơn nữa, còn không cần bôi lên vị trí phát bệnh, cách làm “gãi không đúng chỗ ngứa này” liệu có được hay không? Loại thuốc cao thần kỳ này rốt cuộc có chứa thành phần gì?

Vào ngày 13 tháng Tư, tập san “Khoa học” (Science) có uy tín trong giới khoa học đã cho đăng bài luận văn của nhóm thí nghiệm. Luận văn này lập tức tạo ra chấn động lớn. Bởi vì trong đó nói rằng thành phần chủ yếu của thuốc cao chính là vi khuẩn, lấy độc trị độc, và trị được bệnh ung thư.

Tiến sỹ Michael Fischbach, người dẫn đầu thí nghiệm này cho biết: “Phương pháp chữa trị này gần như giống với một loại ma thuật.”

Loại vi khuẩn có thể đánh bại được ung thư được gọi là vi khuẩn Staphylococcus epidermidis. Loại vi khuẩn này có thể kích thích chuột sản sinh ra loại tế bào CD8T nhắm vào bệnh ung thư da. Ung thư da có một loại kháng thể đặc định. Tế bào CD8T khi gặp phải loại kháng thể này sẽ nhân lên nhanh chóng và tiêu diệt tế bào khối u, cho đến khi chúng bị loại bỏ hoàn toàn.

Chứng kiến khối u dần dần biến mất, những nhân viên thí nghiệm đều không dám tin. Ông Fischbach nói rằng: “Chúng tôi phải mất một thời gian dài mới tin được điều này là sự thật”

Dù thí nghiệm trên chuột đã thành công, nhưng người và chuột có sự khác biệt. Nhóm thí nghiệm nói rằng các thử nghiệm trên cơ thể người dự kiến sẽ được khai triển trong vòng vài năm tới. Có lẽ trong tương lai không xa, ung thư sẽ không còn là căn bệnh mà ai nấy đều sợ hãi nữa.

Liệu pháp vi khuẩn Coley

Liệu pháp thần kỳ này không phải được phát minh từ phòng thí nghiệm kỹ thuật sinh học của Đại học Stanford, mà thực chất nó đã từng được sử dụng từ hàng ngàn năm trước bởi người Ai Cập cổ đại. Cách làm của họ rất đơn giản và thô sơ, chính là rạch một đường trên khối u, sau đó vết thương sẽ bắt đầu nhiễm trùng và mưng mủ. Tiếp đến, điều thần kỳ xuất hiện, khối u dần dần biến mất.

Đến giữa thế kỷ 19, hai vị bác sỹ người Đức không hẹn mà cùng phát hiện ra rằng những bệnh nhân mọc khối u trên cơ thể sau khi vô tình bị sốt phát ban thì khối u sẽ biến mất trên diện rộng. Phát ban là một loại bệnh về da tương tư như bệnh chàm.

Về sau, một trong hai vị bác sỹ đó là ông Wilhelm Busch đã nhanh trí nghĩ cách để các bệnh nhân mắc khối u của mình bị nhiễm phát ban. Kết quả là khối u trên cơ thể bệnh nhân quả thật đã biến mất. Vị bác sỹ còn lại là ông Friedrich Fehleisen cũng tiến hành nghiên cứu sâu hơn về phát hiện của mình. Kết quả ông phát hiện ra rằng loại bệnh phát ban này là do nhiễm vi khuẩn. Như vậy cũng có nghĩa là, nhiễm vi khuẩn có thể khiến khối u biến mất.

Thật là một phát hiện thú vị. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, phản ứng của giới y học đối với phát hiện này không mấy hứng thú. Bởi vì có rất nhiều bác sỹ căn bản là không tin vào điều này. Bệnh về da có thể trị được ung thư ư? Thật là điều viển vông.

Cho đến khi một vị bác sỹ người Mỹ khác xuất hiện thì sự việc mới có xoay chuyển. Ông chính là William Coley.

Năm 1891, Coley lúc đó vẫn còn là một bác sỹ mới vào nghề. Để nâng cao trình độ nghiệp vụ của mình, vào những lúc rảnh rỗi ông thường lật xem lại các bệnh án cũ. Một hôm, ông phát hiện một bệnh nhân bị bệnh ung thư đã tự khỏi mà không cần điều trị chỉ sau một cơn sốt cao dữ dội.

Bệnh nhân đó tên là Fred Stein. Trên cổ của người này mọc một khối u. Đây là loại bệnh ung thư có tên gọi là Sarcoma. Cách một thời gian, anh ta phải đến bệnh viện để cắt bỏ khối u. Bởi vì loại khối u này giống hệt như cỏ dại, sau khi bị cắt bỏ nó sẽ sinh trưởng trở lại.

Một ngày cách đây 7 năm, anh Stein lại đến bệnh viện để cắt bỏ khối u. Không ngờ họa vô đơn chí, trong thời gian nhập viện, anh lại bị sốt cao dữ dội. Thật may là anh vẫn còn trẻ, mới 31 tuổi, anh đã cố gắng vượt qua và xuất viện một cách thuận lợi.

Vốn dĩ đây chỉ là một bệnh án thông thường. Tuy nhiên một dòng chữ nhỏ trên bệnh án của anh Stein đã khiến bác sỹ Coley chú ý đến. Trên đó viết rằng, nguyên nhân của cơn sốt đó chính là do bệnh phát ban, và khối u đã biến mất một cách rõ rệt trong thời gian anh lên cơn sốt. Hồ sơ bệnh án của anh Stein kết thúc ở đây, bởi vì sau đó anh không còn đến bệnh viện để cắt bỏ khối u nữa. Lẽ nào khối u của anh đã hoàn toàn biến mất?

Điều này khiến bác sỹ Coley tò mò và quyết định tìm đến thăm hỏi tình hình. Không ngờ anh Stein quả nhiên khỏe mạnh như thể chưa từng bị bệnh gì.

Cũng giống với hai vị bác sỹ người Đức ở trên, bác sỹ Coley nảy ra một ý tưởng táo bạo: lẽ nào có thể dùng vi khuẩn để chữa khỏi bệnh ung thư, lấy độc trị độc?

Năm sau, cơ hội đã đến. Một bệnh nhân tên là Zola cũng có một cục bướu thịt trên cổ, nhưng khác với anh Stein đó là khối u này không cách nào phẫu thuật cắt bỏ được. Điều này đối với anh Zola chẳng khác gì một bản án tử hình.

Bác sỹ Coley đã kể cho anh ta nghe về câu chuyện của bệnh nhân Stein, và hỏi rằng liệu anh có muốn thử vận may của mình không? Anh Zola suy nghĩ một chút, đằng nào cũng sẽ tử vong, còn nước còn tát, vậy thì cứ thử xem thế nào. Thế là hai người đồng lòng tiến hành liệu pháp vi khuẩn.

Bác sỹ Coley học theo cách của người Ai Cập, ông cắt một vài đường lên khối u của anh Zola, sau đó bôi lên một loại vi khuẩn gây nhiễm phát ban có tên gọi là Streptococcus pyogenes. Anh Zola quả nhiên đã nhiễm phát ban, đồng thời khối u cũng bắt đầu nhỏ lại, mọi thứ đều phát triển theo chiều hướng tốt. Tuy nhiên, không lâu sau, quá trình thu nhỏ của khối u đã dừng lại.

Bác sỹ Coley trong lòng ngập tràn niềm vui lập tức chuyển thành nỗi buồn. Khối u đã không được loại bỏ hoàn toàn, qua hai ngày nó phát triển trở lại. Vậy có khác gì với không điều trị cơ chứ? Điểm khác biệt giữa hai bệnh án này là gì?

Ông Coley nghĩ mãi vẫn không tìm ra nguyên nhân. May mắn thay, trời không phụ lòng người có tâm. Một hôm linh cảm chợt đến, bác sỹ Coley nhận ra điểm khác biệt nằm ở “sốt cao”. Bệnh nhân Stein năm đó chẳng phải đã trải qua một trận sốt cao sao? Nhưng trong trường hợp của anh Zola, dù sao thì đây cũng là lần đầu tiên, bác sỹ Coley tương đối dè dặt, ông chỉ bôi lên một ít vi khuẩn. Do đó, anh Zola chỉ nhiễm sốt nhẹ, chứ không hề lên cơn sốt cao.

Nghĩ như vậy, bác sỹ Coley đã hiểu ra vấn đề. Ông gia tăng liều lượng, bôi nhiều vi khuẩn hơn lên khối u của anh Zola. Lúc này quả nhiên khác hẳn. Một giờ sau, anh Zola bắt đầu lên cơn sốt cao đến 41 độ. Hơn nữa, còn kéo dài liên tiếp trong suốt 10 ngày. Thế nhưng, hiệu quả đã xuất hiện! Chỉ trong vòng hai tuần lễ, khối u trên cổ của anh Zola đã biến mất. Trong 8 năm sau đó, bác sỹ Coley vẫn luôn theo sát bệnh án này, và phía Zola cũng rất cố gắng, khối u hoàn toàn không tái phát.

Độc tố Coley

Sự thành công của thí nghiệm khiến bác sỹ Coley rất vui mừng. Trong vòng 2 năm sau đó, ông đã dùng phương pháp tương tự để điều trị cho 10 bệnh nhân. Tiếc rằng kết quả thí nghiệm lần này lại không mấy lý tưởng.

Chỉ một số ít bệnh nhân có dấu hiệu khối u suy giảm. Một số bệnh nhân cũng lên cơn sốt cao nhưng khối u không hề thuyên giảm. Một số bệnh nhân dù có tăng liều lượng thêm nữa thì họ vẫn không phát sốt. Thậm chí, có 4 bệnh nhân vì cơ thể tương đối yếu nhược, không chống chọi được cơn sốt, cuối cùng đã qua đời.

Tuy nhiên, bác sỹ Coley vẫn tin tưởng rằng vi khuẩn có thể trị được bệnh ung thư, mấu chốt nằm ở việc kiểm soát liều lượng. Cần phải biết rằng, vi khuẩn một khi đã tiến nhập vào cơ thể người thì chúng sẽ sinh trưởng một cách điên cuồng. Chúng sẽ không nghe lời và không dễ kiểm soát như các loại thuốc khác. Vậy phải làm như thế nào? Vi khuẩn sống không được, vậy vi khuẩn đã tử vong thì sao? Cấu trúc của vi khuẩn đã tử vong vẫn rất hoàn chỉnh. Do đó, hệ thống miễn dịch của cơ thể người vẫn có thể nhận biết và tiêu diệt chúng như những kẻ xâm lược đến từ bên ngoài, vì vậy bệnh nhân vẫn sẽ lên cơn sốt. Nhưng những vi khuẩn này chẳng phải đã tử vong rồi sao? Vì vậy chúng không thể tiếp tục sinh sôi được nữa, cũng không thể mặc nhiên sinh trưởng trong cơ thể người. Từ đó xuất hiện hiện tượng bệnh nhân sốt cao không dứt, cuối cùng tử vong.

Nghĩ vậy, bác sỹ Coley đã sử dụng đến vi khuẩn khử hoạt tính nhiệt (heat inactivation). Khử hoạt tính nhiệt chính là dùng nhiệt độ cao để khiến vi khuẩn tử vong. Phương pháp này quả nhiên linh nghiệm, bởi vì dễ kiểm soát liều lượng. Bác sỹ Coley dần tích lũy được một ít kinh nghiệm, số bệnh nhân được ông trị khỏi bệnh cũng ngày một nhiều hơn.

Ông Coley dần nổi tiếng và được khen ngợi là ngôi sao đang lên trong lĩnh vực điều trị ung thư. Và loại dược phẩm vi khuẩn thần kỳ do ông phát minh ra cũng có tên gọi riêng của nó là độc tố Coley. Các nhà máy dược phẩm cũng nhanh chóng tìm đến ông và đề nghị hợp tác, sản xuất lượng lớn độc tố Coley. Có bác sỹ còn bày tỏ sẵn sàng sử dụng thuốc của ông để điều trị cho bệnh nhân.

Trong lúc tiền đồ có vẻ tươi sáng thì Hiệp hội ung thư Hoa Kỳ (American Cancer Society) đã lên tiếng kêu gọi dừng lại. Họ nói rằng cần nghiên cứu thêm để xem liệu phương pháp điều trị này rốt cuộc có hiệu quả hay không. Những người trong ngành cũng nêu ra ba vấn đề sắc bén:

Đầu tiên, ông nói rằng thuốc của ông có thể trị được bệnh ung thư, vậy căn cứ lý luận ở đâu? Bản thân ông Coley cũng đã từng nghĩ đến vấn đề này. Ông cho rằng hoặc chính là do độc tố của vi khuẩn đã giết chết tế bào ung thư, hoặc vi khuẩn tạo ra cơn sốt khiến cơ thể người sản sinh một vài phản ứng loại bỏ khối u. Tuy nhiên, bác sỹ Coley chỉ biết rằng thuốc của mình có tác dụng, chứ ông xác thực không hề tiến hành nghiên cứu sâu về mặt lý luận. Do đó, đối với vấn đề này ông không cách nào trả lời được.

Thứ hai, ông không có phương pháp điều trị một cách hệ thống. Phương pháp trị liệu bằng vi khuẩn của bác sỹ Coley mới bắt đầu. Do đó, ông vẫn đang trong giai đoạn tìm tòi. Khi tiêm vi khuẩn vào cơ thể bệnh nhân, ông cũng hoàn toàn dựa vào kinh nghiệm, liều lượng không giống nhau, vị trí tiêm cũng khác nhau, phản ứng của bệnh nhân cũng bất đồng. Trong mắt của các bác sỹ khác, phương pháp điều trị của ông không khác gì các phương thuốc dân dã của các thầy lang nghiệp dư, có thể trị khỏi bệnh đa phần là do may mắn.

Thứ ba, vấn đề gay gắt nhất chính là trong phương pháp điều trị này, bệnh nhân bắt buộc phải trải qua một cơn sốt cao. Điều này quá nguy hiểm đối với một bệnh nhân ung thư. Như đã thấy, bệnh nhân của bác sỹ Coley chẳng phải đã có người tử vong vì sốt cao sao?

Ba mũi dao sắc bén này cùng một lúc nhắm vào Coley, khiến ông cũng không biết nên trả lời như thế nào, đành phải lựa chọn im lặng. Đến đầu thế kỷ 20, phương pháp xạ trị xuất hiện. Hiệu quả của nó đối với các khối u nhỏ rất rõ rệt và gần như lập tức. Nó nhanh chóng được các bác sỹ xem trọng. Về sau, hóa trị lại ra đời và phát triển. Hóa trị, xạ trị và phẫu thuật nhanh chóng trở thành bộ ba trong lĩnh vực điều trị ung thư. Liệu pháp vi khuẩn của bác sỹ Coley dần bị quên lãng.

Liệu pháp miễn dịch

Tuy nhiên, có một người vẫn luôn nhớ đến phương pháp này. Đó chính là con gái của bác sỹ Coley, bà Helen. Bà tin rằng phương pháp điều trị của cha mình có hiệu quả và không thể để nó bị mai một. Bởi vì bà từng nhìn thấy bệnh nhân ung thư sau khi khỏi bệnh đã tìm đến tận nhà để bày tỏ lòng biết ơn. Niềm vui sống sót sau tai nạn đó khiến bà cả đời cũng không thể quên được.

Sau khi ông Coley qua đời vào năm 1936, bà Helen đã cẩn thận sắp xếp lại các hồ sơ bệnh nhân của cha mình, và viết thành một bản báo cáo. Kết quả, bà phát hiện cha mình đã sử dụng liệu pháp vi khuẩn để chữa trị cho 896 bệnh nhân ung thư. Trong đó hơn 500 người đã được chữa khỏi, tỷ lệ khỏi bệnh vượt 50%, tỷ lệ thành công có thể nói là tương đối cao.

Năm 1953, bà Helen đã thành lập trung tâm nghiên cứu ung thư (Cancer Research Institute, gọi tắt là CRI). Bà đã mời không ít chuyên gia cùng tham gia và hy vọng có thể giải khai cơ chế đằng sau liệu pháp vi khuẩn.

Bản thân bà cảm thấy rằng liệu pháp vi khuẩn có thể điều động cơ chế miễn dịch trong cơ thể người, cho phép cơ thể tự loại bỏ khối u. Tuy nhiên, bà có rất ít trình độ học vấn về y học. Hơn nữa, vào những năm 1950, miễn dịch học vẫn chỉ là một khái niệm mơ hồ. Vì vậy, ý tưởng của bà Helen cùng lắm chỉ có thể gọi là “phỏng đoán”. Để biến “phỏng đoán” trở thành “lý luận” là một chặng đường dài.

May mắn thay, vị cứu tinh đã đến. Sáu năm sau, bác sỹ trẻ Lloyd J.Old từ một thí nghiệm trên chuột đã phát hiện rằng, vắc xin BCG vốn dĩ được sử dụng để ngăn ngừa bệnh lao phổi lại có thể điều trị khối u. Đây chẳng phải là liệu pháp vi khuẩn mà bác sỹ Coley đã sử dụng năm đó sao? Bà Helen lúc này đã có đồng minh.

Mọi người lúc nhỏ đều đã từng tiêm chủng vắc xin BCG đúng không? Trên cánh tay của mỗi người chúng ta đều có một vết sẹo nhỏ. Đây chính là vật kỷ niệm do vắc xin BCG để lại.

Bác sỹ Old và đồng nghiệp tiếp tục nghiên cứu sâu hơn. Kết quả, họ phát hiện rằng BCG có tác dụng thần kỳ đối với bệnh ung thư bàng quang. Hiện nay, BCG là một trong những phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho bệnh ung thư bàng quang. Sau khi bệnh nhân làm phẫu thuật cắt bỏ khối u, bác sỹ sẽ tiêm cho họ một mũi BCG để kích thích hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công các tế bào ung thư còn sót lại, từ đó có thể đạt được hiệu quả ngăn ngừa ung thư tái phát.

Sau đó, họ lại phát hiện ra rằng loại virus có tên là EBV (Epstein-Barr) cũng có hiệu quả trong điều trị ung thư vòm họng. Con đường mỗi lúc một rộng mở hơn. Bác sỹ Old đào sâu nghiên cứu thì phát hiện hệ thống miễn dịch của cơ thể người thực sự hoàn toàn có thể đối phó với bệnh ung thư, chỉ cần biết cách kích hoạt các bộ phận tương ứng. Bác sỹ Old sau này trở thành người sáng lập ra ngành miễn dịch học ung thư. Liệu pháp miễn dịch do ông tạo ra và quảng bá đã trở thành một trong những chủ đề nóng trong giới y tế hiện nay. Bởi vì, tác dụng phụ của liệu pháp miễn dịch và độ tổn hại của nó đối với cơ thể người thấp hơn rất nhiều so với phương pháp hóa trị và xạ trị.

Khi bà Helen mang những báo cáo đến tìm bác sỹ Old, cả hai phối hợp rất ăn ý. Bởi vì ông Old chỉ mới xem qua vài bệnh án đã phát hiện liệu pháp vi khuẩn của bác sỹ Coley giống hệt với cơ chế đằng sau BCG, đó là kích thích hệ thống miễn dịch của cơ thể để đối kháng với ung thư. Vậy những vi khuẩn này đã hợp tác với hệ thống miễn dịch như thế nào để cùng nhau đối phó với ung thư? Chúng ta sẽ cùng nhau phân tích vào bài viết sau nhé!

Theo dõi kênh trên Youtube:

https://www.youtube.com/channel/UCzvQZ1p_-AXgAWiyHhE7CxQ

Theo dõi kênh trên Ganjingworld:

https://www.ganjing.com/zh-TW/channel/1eiqjdnq7go2dgb6zFtQ9TYK11080c

Tham gia nhóm “Bí ẩn chưa có lời giải” trên Telegram: