Góc nhìn từ chuyên gia

Kỷ luật tích cực khi trẻ nói dối không chỉ là cách để sửa chữa hành vi, mà còn là cơ hội để xây dựng lòng tin và hướng dẫn trẻ phát triển thành những người trung thực, có trách nhiệm.

Hiểu về hành vi nói dối của trẻ

Theo Tiến sĩ Victoria Talwar, chuyên gia về tâm lý trẻ em tại Đại học McGill, nói dối là một phần tự nhiên trong quá trình phát triển nhận thức và xã hội của trẻ. Trẻ nhỏ (3-6 tuổi) thường nói dối để tránh bị phạt, thử nghiệm ranh giới hoặc thể hiện trí tưởng tượng. Trẻ lớn hơn (7-12 tuổi) có thể nói dối để bảo vệ cảm xúc của người khác hoặc đạt được lợi ích cá nhân. Hiểu được động cơ đằng sau hành vi này là bước đầu tiên để áp dụng kỷ luật tích cực.

Vì sao trẻ nói dối?

• Sợ bị trừng phạt: Trẻ có thể nói dối để tránh hậu quả từ hành vi sai trái.
• Tìm kiếm sự chú ý: Trẻ muốn gây ấn tượng hoặc nhận được sự quan tâm từ cha mẹ, bạn bè.
• Khám phá ranh giới: Trẻ thử nghiệm để xem điều gì được chấp nhận trong môi trường của mình.
• Bảo vệ cảm xúc: Trẻ lớn hơn có thể nói dối để tránh làm tổn thương người khác hoặc che giấu cảm xúc thật của mình.

Nguyên tắc kỷ luật tích cực khi trẻ nói dối

Kỷ luật tích cực, theo Tiến sĩ Jane Nelsen, tác giả của cuốn Positive Discipline, tập trung vào việc xây dựng mối quan hệ tôn trọng và hướng dẫn trẻ thay vì trừng phạt. Dưới đây là các nguyên tắc chính khi xử lý hành vi nói dối:

• Bình tĩnh và không cá nhân hóa vấn đề

Chuyên gia khuyên phụ huynh không nên phản ứng quá mức khi phát hiện trẻ nói dối. Việc la mắng hoặc trừng phạt nặng nề có thể khiến trẻ sợ hãi và nói dối nhiều hơn để che giấu. Thay vào đó, hãy giữ bình tĩnh và xem hành vi nói dối như một cơ hội để dạy trẻ về giá trị của sự trung thực.

• Tạo môi trường an toàn để trẻ nói sự thật

Tiến sĩ Laura Markham, nhà tâm lý học trẻ em, nhấn mạnh rằng trẻ sẽ dễ dàng nói sự thật hơn nếu cảm thấy an toàn. Phụ huynh nên khuyến khích trẻ thừa nhận sai lầm mà không sợ bị phán xét. Ví dụ, thay vì hỏi “Con có làm vỡ cái bình không?”, hãy nói “Mẹ thấy cái bình vỡ, con có thể kể cho mẹ chuyện gì đã xảy ra không?”

• Dạy trẻ về hậu quả tự nhiên

Thay vì áp đặt hình phạt, hãy để trẻ trải nghiệm hậu quả tự nhiên từ hành vi của mình. Ví dụ, nếu trẻ nói dối về việc làm bài tập, hậu quả có thể là điểm số thấp hoặc phải dành thêm thời gian để hoàn thành. Điều này giúp trẻ hiểu rằng nói dối không mang lại lợi ích lâu dài.

• Làm gương về sự trung thực

Trẻ học hỏi từ hành vi của cha mẹ. Nếu phụ huynh thường xuyên nói dối (dù là những lời nói dối vô hại), trẻ sẽ coi đó là hành vi chấp nhận được. Hãy thể hiện sự trung thực trong giao tiếp hàng ngày để trẻ noi theo.

Các bước thực hành kỷ luật tích cực

Dưới đây là quy trình cụ thể để xử lý khi trẻ nói dối, dựa trên các phương pháp kỷ luật tích cực:

• Bước 1: Tìm hiểu nguyên nhân

Hỏi trẻ một cách nhẹ nhàng để hiểu lý do tại sao trẻ nói dối. Sử dụng câu hỏi mở như: “Điều gì khiến con cảm thấy cần phải nói như vậy?” Điều này giúp trẻ cảm thấy được lắng nghe thay vì bị buộc tội.

• Bước 2: Giải thích giá trị của sự trung thực

Dành thời gian giải thích với trẻ rằng sự trung thực xây dựng lòng tin, còn nói dối có thể làm tổn thương các mối quan hệ. Sử dụng các câu chuyện hoặc ví dụ thực tế để minh họa.

• Bước 3: Hướng dẫn cách sửa sai

Hãy khuyến khích trẻ chịu trách nhiệm với hành vi của mình. Ví dụ, nếu trẻ nói dối về việc làm vỡ đồ vật, hãy hướng dẫn trẻ xin lỗi và đề xuất cách khắc phục (như dọn dẹp hoặc góp tiền mua đồ mới).

• Bước 4: Khuyến khích hành vi tích cực

Khen ngợi trẻ khi chúng nói sự thật, đặc biệt trong những tình huống khó khăn. Điều này củng cố hành vi tích cực và tạo động lực để trẻ trung thực hơn trong tương lai.

Những sai lầm cần tránh

• Trừng phạt quá mức: Hình phạt khắc nghiệt có thể khiến trẻ sợ hãi và tiếp tục nói dối để tránh bị phạt.
• Gắn nhãn tiêu cực: Gọi trẻ là “đứa nói dối” có thể làm tổn thương lòng tự trọng và khiến trẻ tin rằng mình không thể thay đổi.
• Bỏ qua vấn đề: Không giải quyết hành vi nói dối có thể khiến trẻ nghĩ rằng đó là hành vi chấp nhận được.

Lời khuyên từ chuyên gia

Tiến sĩ Becky Kennedy, tác giả của Good Inside, gợi ý rằng phụ huynh nên xem hành vi nói dối như một tín hiệu rằng trẻ đang gặp khó khăn trong việc thể hiện nhu cầu hoặc cảm xúc. Hãy tập trung vào việc xây dựng kết nối với trẻ, thay vì chỉ sửa chữa hành vi. Một số cách thực hiện:

• Dành thời gian trò chuyện với trẻ mỗi ngày để hiểu cảm xúc và suy nghĩ của chúng.
• Tạo thói quen gia đình về việc chia sẻ sự thật một cách tôn trọng.
• Sử dụng các trò chơi hoặc hoạt động để dạy trẻ về giá trị của sự trung thực, như kể chuyện hoặc đóng vai.

Kỷ luật tích cực không chỉ giúp trẻ nhận ra giá trị của sự trung thực mà còn xây dựng mối quan hệ tin cậy giữa cha mẹ và con cái. Bằng cách giữ bình tĩnh, tạo môi trường an toàn và hướng dẫn trẻ sửa sai, phụ huynh có thể giúp trẻ phát triển thành những người trung thực và có trách nhiệm. Quan trọng nhất, hãy nhớ rằng nói dối là một phần của quá trình trưởng thành, và cách chúng ta phản ứng sẽ quyết định cách trẻ học hỏi từ những sai lầm của mình.

Mỹ Mỹ biên tập

Xem thêm