Trong chuyến du hành về phía Nam đến nước Sở, Khổng Tử đi qua một nơi gọi là A Cốc. Bỗng nhiên, bên bờ dòng suối róc rách, ông thấy một thiếu nữ xinh đẹp đang giặt quần áo. Trên tai nàng đeo đôi khuyên ngọc tinh xảo, dung mạo thanh tú, thần thái điềm tĩnh.
Khổng Tử 3 lần thử thách cô gái đeo ngọc
Thời xưa, chỉ những bậc quân tử có đức hạnh mới đeo ngọc. Ở vùng đất xa xôi của nước Sở mà gặp được một thiếu nữ đeo ngọc, Khổng Tử biết ngay rằng nàng không phải người thường. Ông khẽ nói với học trò Tử Cống: “Cô gái này không tầm thường, lời nói chắc chắn có chiều sâu.” Nói xong, ông lấy một chén rượu, đưa cho Tử Cống, người vốn giỏi ăn nói và bảo: “Ngươi đi thử xem.”
Tử Cống bước tới, hành lễ rồi nói: “Ta từ phương Bắc đến, đang trên đường đi nước Sở. Trời nóng bức, lòng ta bồn chồn, muốn xin cô nương một chén nước uống, không biết có được không?”
Cô gái nghe xong, giọng điềm tĩnh nhưng không kém phần sắc sảo: “Nước ở vùng A Cốc này, trong hay đục cũng đều chảy ra biển cả. Nếu ngươi khát, cứ tự lấy mà uống, sao phải hỏi một nữ tử như ta?”
Dù nói vậy, nàng vẫn lịch sự nhận lấy chén rượu từ tay Tử Cống, trước tiên nhẹ nhàng múc một chén nước ngược dòng rồi bình thản đổ đi; sau đó múc đầy chén theo dòng nước, quỳ xuống đặt chén trên bãi sông và nói: “Theo lễ, ta không thể tự tay đưa chén cho ngươi.” Ý nàng là nam nữ có khác, không thể trực tiếp trao nhận.
Tử Cống trở về thuật lại sự việc cho Khổng Tử. Khổng Tử gật đầu: “Ta hiểu rồi.”
Tiếp đó Khổng Tử lấy một cây đàn, tháo bỏ trục điều chỉnh dây (dùng để chỉnh độ căng của dây đàn), rồi bảo Tử Cống quay lại thử lần nữa. Tử Cống nói với cô gái: “Lời cô nương như làn gió mát, khiến ta sảng khoái dễ chịu. Đây là một cây đàn, nhưng thiếu trục chỉnh dây, không biết cô nương có thể giúp chỉnh dây được không?”
Cô gái đáp: “Ta chỉ là một thôn nữ nơi đồng quê, không hiểu âm luật, sao dám chỉnh đàn?”
Tử Cống trở về báo lại, Khổng Tử nghe xong, gật đầu: “Ta hiểu rồi.”
Lần thứ ba, Khổng Tử lấy ra năm lạng vải lanh bảo Tử Cống tiếp tục đi thử. Tử Cống nói: “Ta là kẻ thô lỗ từ phương Bắc, đang trên đường đến nước Sở. Đây có năm lạng vải lanh tặng cô nương, ta không dám tự tay đưa, nên đặt bên bờ nước, xem như chút lòng thành.”
Vải lanh là loại vải mỏng thường mặc vào mùa hè, còn gọi là vải mùa hạ. Thời xưa, vải tính theo tấm, một tấm thường dài bốn trượng, hai đầu được cuộn kín, nên gọi là “lạng”. Năm lạng tức là năm tấm, mỗi tấm khoảng 13,33 mét, tổng cộng khoảng 60 mét. Theo “Kim Bố Luật” thời Chiến Quốc muộn, một tấm vải tương đương 11 đồng nửa lạng tiền.
Một đồng nửa lạng tiền có thể mua một dây cương, một phần đồ cúng tế, khoảng 0,21 kg muối, hoặc 0,2 mét vải gai, và có thể đổi được khoảng 0,1g vàng. Dù Khổng Tử sống vào cuối thời Xuân Thu, không thể xác định chính xác giá trị của năm tấm vải thời đó, nhưng có thể tham khảo “Kim Bố Luật”.
Cô gái đáp: “Ngươi là khách qua đường từ nơi xa, hành vi cử chỉ thật kỳ lạ, lại còn đem nhiều tài vật như thế chia cho ta, tùy tiện bỏ lại nơi hoang dã. Ta dù còn trẻ, cũng không dám nhận đồ của ngươi. Ngươi mau đi đi, cẩn thận kẻo bị bọn cướp nhòm ngó.”
Câu chuyện trong Hàn Thi Ngoại Truyện muốn nhắn nhủ hậu nhân rằng, một người phụ nữ thực sự có giáo dưỡng không chỉ biết lễ tiết, hiểu tiến thoái, mà còn không ham muốn tài vật từ người lạ. Từ đầu đến cuối cô gái ấy luôn giữ đúng lễ nghi, không chạm tay vào đồ vật của nam nhân, không tùy tiện đáp lại lời mời gọi, mỗi lời nói ra đều có chừng mực. Đối mặt với ba lần “thử thách”, nàng không hề thất thố hay mất lễ.
Giáo dưỡng thật sự không đến từ địa vị, mà từ sự tỉnh táo và tự chủ trong tâm hồn. Lễ không chỉ là hình thức bên ngoài, mà còn là sự tự trọng trong lòng và tôn trọng người khác. Giáo dưỡng chân chính thường thể hiện ở những chi tiết nhỏ nhất, lặng lẽ toát lên phong thái và trí tuệ.
Mỹ Mỹ biên dịch
Nguồn Phát thanh hy vọng
Xem thêm
Vạn Điều Hay
