Trong tâm lý học, có một hiệu ứng nhận thức rất nổi tiếng, được gọi là “Hiệu ứng Dak”, viết tắt tiếng Anh của “Hiệu ứng D-K”. Vậy “Hiệu ứng Dak” mô tả hiện tượng gì?
Về vấn đề này, Wikipedia giải thích về “Hiệu ứng Dak” như sau: “người càng ngốc thì họ càng dễ cảm thấy mình lợi hại. Họ lầm tưởng rằng họ biểu hiện tốt hơn hầu hết mọi người. Sự hiểu lầm này xuất phát từ việc những người cấp thấp này không có khả năng nhận ra năng lực của bản thân. Vì vậy, họ không nhận thức đầy đủ những khuyết điểm của bản thân mình.
Trên thực tế, giống như nhiều thuật ngữ tâm lý học, “Hiệu ứng Dak” được đặt tên chung bởi hai nhà khoa học JustinKruger và David Dunning, cả hai đều đến từ Đại học Cornell ở Hoa Kỳ. Hiệu ứng này ban đầu bắt nguồn từ một nghiên cứu được họ công bố trên tạp chí tâm lý học nổi tiếng SCI “Tạp chí Nhân cách và Tâm lý Xã hội”.
Nghiên cứu được xuất bản năm 1999, với tựa đề tiếng Anh là Ngày xuất bản của nghiên cứu là năm 1999, và tựa đề tiếng Anh là “Không có kỹ năng và không nhận thức được nó: Những khó khăn trong việc nhận ra sự kém cỏi của chính mình dẫn đến việc tự đánh giá quá cao như thế nào”. Bản dịch tiếng Trung là “Sự kém cỏi và thiếu hiểu biết: Sự thiếu nhận thức về sự kém cỏi của bản thân đã phóng đại sự tự đánh giá bản thân như thế nào”. (Giải Ig Nobel là một giải thưởng châm biếm được trao thường niên kể từ năm 1991 để tôn vinh 10 thành tựu bất thường hoặc tầm thường trong nghiên cứu khoa học. Mục đích của giải là “tôn vinh những thành tựu khiến mọi người cười trước, rồi khiến họ phải suy nghĩ.”
Được biết, nghiên cứu sau khi được công bố đã được giới truyền thông ưa chuộng, cuối cùng nghiên cứu này cũng đã đoạt được “Giải Ig Nobel” năm 2000. Giải Ig Nobel là một giải thưởng châm biếm được trao thường niên kể từ năm 1991 để tôn vinh 10 thành tựu bất thường hoặc tầm thường trong nghiên cứu khoa học. Mục đích của giải là “tôn vinh những thành tựu khiến mọi người cười trước, rồi khiến họ phải suy nghĩ.”
Câu truyện ngắn về nhận thức
Năm 1995, MacArthur Wheeler bước vào hai ngân hàng ở Pittsburgh và chuẩn bị thực hiện vụ cướp giữa ban ngày mà không hề ngụy trang.
Vì vậy, kết cục thật “bi thảm”, anh ta bị bắt ngay trong đêm đó. Trong vụ cướp của anh ta, toàn bộ sự việc đã được ghi lại trên video ngân hàng.
Sau đó, khi cảnh sát cho anh ta xem đoạn video giám sát, Wheeler nhìn chằm chằm một cách hoài nghi “Nhưng tôi đã uống nước trái cây”, anh lẩm bẩm, vốn dĩ anh ta nghĩ rằng việc xoa nước chanh lên mặt thì có thể làm cho anh ta trở nên vô hình trước ống kính của camera dám sát (ý tưởng này khá lớn…).
kết luận rút ra từ câu chuyện
Tác giả tin rằng sự việc “không may” của Wheeler có thể minh họa ba điểm.
Đầu tiên, trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, thành công và sự hài lòng phụ thuộc vào kiến thức, sự khôn ngoan hoặc một bộ óc sắc sảo giúp mọi người biết nên tuân theo những quy tắc nào và áp dụng chiến lược nào.
Điều này không chỉ áp dụng cho hành vi tội phạm mà còn cho nhiều nhiệm vụ trong lĩnh vực xã hội và trí tuệ, chẳng hạn như thúc đẩy khả năng lãnh đạo hiệu quả, nuôi dạy con cái, xây dựng các lập luận logic vững chắc hoặc thiết kế nghiên cứu tâm lý nghiêm ngặt.
Thứ hai, mọi người rất khác nhau về kiến thức và chiến lược trong các lĩnh vực này cũng như về mức độ thành công của họ.
Một số kiến thức, lý thuyết được người ta áp dụng vào thực tế là đúng và đạt kết quả tốt. Và những thứ như “Giả thuyết nước chanh” của MacArthur Wheeler là không hoàn hảo và sai lầm.
Thứ ba, khi con người mất cân bằng trong chiến lược đạt được thành công và hài lòng, họ phải chịu trách nhiệm gấp đôi.
Đó là: Họ không chỉ rút ra những kết luận sai lầm mà còn đưa ra những lựa chọn không may mắn vì sự kém cỏi đã cướp đi khả năng đạt được thành công và sự hài lòng của họ.
Thiếu hụt nhận thức dẫn tới sự “ảo tưởng” về bản thân
Tác giả nhận thấy học sinh trung học có xu hướng nghĩ rằng các em có kỹ năng lãnh đạo mạnh mẽ hơn, khả năng hòa đồng với người khác và kỹ năng diễn đạt bằng văn bản hơn các bạn cùng lứa tuổi, trong khi các nhà quản lý doanh nghiệp cho rằng họ có năng lực hơn các nhà quản lý bình thường và các cầu thủ bóng đá nghĩ rằng họ tốt hơn đồng đội của họ về “nhận thức bóng đá”…
Vì vậy, tác giả cho rằng, việc tập trung vào những thiếu sót về nhận thức của những người không rành về kỹ thuật có thể giúp giải thích xu hướng tự đề cao bản thân tổng thể này. Bởi vì nếu bạn không nhận ra rằng mình đang làm không tốt thì bạn sẽ cảm thấy rằng mình đang làm tốt.
Sau đó, tác giả tiến hành nghiên cứu về nhiều tình huống khác nhau như đọc sách, lái xe, chơi cờ, tennis và nhận thấy rằng:
Thứ nhất, những người không có năng lực (chẳng hạn như không thể lái xe) thường đánh giá quá cao mức độ khả năng của mình.
Thứ hai, những người không đủ năng lực (chẳng hạn như tân binh cờ vây) không thể ý thức được chính xác trình độ của những người thực sự có năng lực (chẳng hạn như cao thủ cờ vây).
Có phải là người không biết gì thì mãi mãi là kẻ vô tri?
Tác giả tin rằng những người thiếu hiểu biết sẽ không mãi vô tri như vậy nếu những người kém cỏi đó được đào tạo bài bản và nâng cao trình độ năng lực một cách đáng kể thì họ vẫn có thể nhận ra và thừa nhận sự thiếu hiểu biết, kém cỏi trước đây của mình.
Dunning và Kruger, hai tác giả của bài báo tin rằng “Hiệu ứng con vịt” là do ảo tưởng bên trong của những người kém năng lực và sự hiểu lầm của họ về thế giới bên ngoài.
Thực ra, liên quan đến “Hiệu ứng Dak”, Khổng Tử, một nhà tư tưởng nổi tiếng thời xưa đã tiên đoán rồi, đó là “Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri”, nghĩa là biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, đây cũng là một cách tự kiểm điểm, nhìn nhận rõ bản thân, nhìn thẳng vào sự thiếu sót của mình mà dũng cảm thừa nhận bản thân có điều chưa biết, xóa bỏ đi cái khung hạn chế vốn có trong tâm, để thực sự đối diện với chính mình, đây mới là trí huệ chân chính.
Đăng Dũng biên dịch
Nguồn: aboluowang (Lý Hoa)
Xem thêm
Vạn Điều Hay
