Khổng Tử nói: “Người quân tử không phải là công cụ” (Quân tử bất vi khí – Luận ngữ – Vi chính).
Trong những lời nói của Khổng Tử được ghi chép trong “Luận ngữ” thì từ “Quân tử” xuất hiện trên 100 lần, trong đó đại bộ phận đều là phẩm hạnh, đặc tính người quân tử trên một phương diện nào đó. Người viết cho rằng, miêu tả hoàn chỉnh nhất thế nào là người quân tử thì chính là câu “Người quân tử không phải là công cụ” (Quân tử bất vi khí).
Khí tức là khí cụ, dụng cụ, công cụ, bất kể là khí cụ gì thì chức năng của nó đều hữu hạn. Lâu nay câu này đa phần được giải thích rằng: người quân tử không thể chỉ có một tài một nghệ, mà phải đa tài đa nghệ. Cách giải thích này vô cùng phù hợp với nhân loại hiện đại đang chìm đắm trong thế giới vật chất. Thực ra nghĩ kỹ thì sẽ thấy, bất kể là đa tài đa nghệ như thế nào thì cũng là có giới hạn, đều là tầng thứ “công cụ”, chỉ là lớn nhỏ, nhiều ít mà thôi. Vậy thế nào là “bất khí” (không phải là công cụ)?
Kinh Dịch nói: “Cái gì siêu hình gọi là đạo, cái gì hạ siêu hình gọi là đồ dùng.” Những thứ siêu hình có thể nói là vô hình, bởi vì chư vị không thể diễn tả rõ ràng bằng lời; hình dạng, thuật ngữ chuyên môn là gọi là pha. Vạn vật hữu hình, hữu hình đều có pha, vật có pha phải có chức năng riêng, chẳng hạn như cốc dùng để đựng nước, nồi dùng để nấu rau, dụng cụ làm đồ dùng đều có công dụng riêng.
Thế nào là một quân tử?
Quân tử là người có tư cách đạo đức cao thượng, là tấm gương để người đời học tập, trong văn hóa truyền thống, nhân, nghĩa, lễ, trí, tín, trung, hiếu, nghĩa, liêm, sỉ đều hòa làm một người, người như vậy gọi là quân tử.
Vẫn quay trở lại với cách giải thích của Chu Dịch về đồ dùng, “vật chất gọi là đồ dùng”, thì “quân tử không dùng đồ dùng” có nghĩa là không phải vật chứa có hình dạng cố định, công năng cố định.
Đừng biến mình thành cái cốc uống nước
Vẫn dùng cái cốc để ví von, nếu trở thành cái cốc cũng là một loại truy cầu trong đời. Trong quá trình trưởng thành, cha mẹ bạn đã cố gắng hết sức để nuôi dưỡng bạn theo phương hướng của một chiếc cốc, bản thân bạn cũng không ngừng nỗ lực học tập, cuối cùng bạn sẽ thực sự trở thành một chiếc cốc, không chỉ có vẻ ngoài giống như một chiếc cốc, nhưng nó chỉ có thể được sử dụng để uống nước mãi mãi. Bằng cách này, việc sử dụng của bạn chỉ là một chiếc cốc. Sau đó, trong quá trình trở thành cốc, bạn đã bị tác động bởi ngoại lực, cha mẹ, thầy cô và sự giáo dục mà bạn nhận được đều nói với bạn rằng bạn sẽ trở thành cốc xuất sắc trong tương lai, vì vậy bạn đã vô hình nhận được ảnh hưởng như vậy và cuối cùng bạn trở thành chiếc cốc mà người khác muốn xem. Trên thực tế, những người như vậy rất dễ bị xã hội đào thải.
“Quân tử không phải là công cụ” nghĩa là đừng để mình trở thành công cụ
“Quý tử không phải là công cụ” muốn nói với bạn rằng, đừng trở thành chiếc cốc đó, mà bạn có thể trở thành bất cứ thứ gì bạn muốn bất cứ lúc nào, điều bạn phải học không phải là cách trở thành chiếc cốc mà là cách trở thành bất cứ thứ gì. Nó có thể là một cái cốc khi rót nước, nó có thể là một cây bút khi viết, được gọi là “quân tử không phải là một công cụ”.
Quân tử không có hai tầng nghĩa, một là không bị ngoại lực hạn chế trưởng thành và phát triển, hai là không củng cố tư tưởng và tài năng của mình.
Bởi vì đồ dùng mạnh có hạn, vật hữu hình là đồ dùng, nhưng quân tử là người như thế nào? Quân tử có thể hiểu không trở ngại, quân tử có tri thức, có tài, quân tử có thể phá vỡ xiềng xích, tạo ra giá trị khác biệt. Nếu bạn trở thành công cụ, bạn chỉ có thể là công cụ được người khác sử dụng, theo cách nói ngày nay, quân tử không phải là công cụ, nghĩa là đừng để mình trở thành công cụ, đừng gò bó suy nghĩ của mình, đừng giới hạn khả năng của bạn và đừng trở thành công cụ cho chính mình, tiềm năng đặt ra giới hạn.
Thanh Chân biên dịch
Nguồn: aboluowang
Xem thêm
Vạn Điều Hay
