Tìm kiếm chân ngã: Cuộc hành trình của Odysseus (Phần 1)

Enneagram — một công cụ phân loại tính cách cổ xưa

Sử thi “Odyssey” là câu chuyện hồi hương nổi tiếng nhất trong nền văn học và thần thoại Tây phương. Tác phẩm này nổi tiếng bởi vì như có người từng nói đây là một tác phẩm được truyền cảm hứng từ các vị thần: Trong vài dòng mở đầu, thi hào Homer cầu khẩn nữ thần Muse, người mà ông gọi là “con gái của thần Zeus,” vua của các vị thần, như là nguồn cảm hứng cho tác phẩm thơ này.

Trong “Odyssey,” có rất nhiều đoạn khơi gợi trí tưởng tượng và cảm động. Chẳng hạn như, đây không chỉ là câu chuyện về một người đàn ông tìm đường trở về nhà để đoàn tụ với vợ và con trai, mà còn là một hành trình của nhân loại khám phá thế giới nội tâm của chính mình. Nói cách khác, bộ sử thi này không chỉ đơn thuần là cuộc phiêu lưu bằng xương bằng thịt nào đó, mà còn là một cuộc phiêu lưu mang tính siêu nhiên, tính biểu tượng, và tính tâm linh sâu sắc.

Thật vậy, ngay từ phần khởi đầu của câu chuyện này, người khổng lồ một mắt Polyphemus đã cầu xin cha hắn, Thần Biển Poseidon, giúp hắn báo thù người làm hắn mù lòa, và thần Poseidon đã nghe lời con trai. Do đó, chính sự sâu thẳm của đại dương, tượng trưng cho những cảm xúc cuồng nộ và tiềm ý thức sâu xa của chúng ta, đang đọ sức với chàng Odysseus. Chàng phải chiến đấu với những điều này nếu chàng muốn quay về nhà và được là chính mình; bởi vì nhà là nơi chúng ta được là chính ta. Chỉ có ở nhà, chúng ta mới có thể an yên.

Enneagram là gì

Có lẽ, chúng ta sẽ ngạc nhiên khi phát hiện rằng “Odyssey” không chỉ đơn thuần là một câu chuyện, mà còn là một công cụ để khám phá tính cách con người! Enneagram (theo tiếng Hy Lạp, có nghĩa là chín điểm) là một phương pháp hoặc biểu tượng phân loại tính cách, bên cạnh những phương pháp hoặc biểu tượng khác.

Công cụ này trở nên nổi tiếng tại California trong những năm 1950. Trong giới chuyên gia đã có một số tranh cãi về nguồn gốc chính xác của Enneagram, nhưng theo tác giả Judith Searle trong cuốn “The Literary Enneagram” (Ý nghĩa của Enneagram), Enneagram được biết đến sớm nhất từ năm 2500 trước Công Nguyên ở Babylon hoặc Trung Đông, và nhà toán học kiêm triết gia người Hy Lạp Pythagoras (khoảng năm 582–507 trước Công Nguyên) là người hiểu rõ về biểu tượng của sơ đồ Enneagram này. Vậy điều này dễ dàng suy ra rằng thi hào Homer có lẽ cũng quen thuộc với Enneagram và ông đã đưa nó vào kiệt tác của mình.

Hãy xem xét đến một công cụ đương đại hơn, công cụ Myers-Briggs có thể được xem là một đối thủ của Enneagram. Tuy nhiên, Enneagram có vẻ bắt nguồn từ sự hiểu biết ở một tầng diện thâm sâu hơn về nội tâm con người. Và khi công cụ này được biết đến ở California, đã có một đợt bùng nổ của các loại sách và tác phẩm văn học về chủ đề này, đồng thời các cuộc nghiên cứu về Enneagram đã trở thành xu hướng chủ đạo và phổ biến trên toàn thế giới.

Vậy rốt cuộc, Enneagram là gì? Mặc dù có thể đang bị đơn giản hóa quá mức, nhưng Enneagram là một công cụ phân loại tính cách mà chia tất cả mọi người thành chín kiểu. Tuy chỉ có chín kiểu, nhưng bên trong mỗi kiểu và giữa các kiểu với nhau có độ phức tạp khá lớn.

Trước khi xem xét về cách vận dụng công cụ này trong sử thi “Odyssey,” chúng ta hãy suy ngẫm xem mỗi người trong chúng ta tương ứng với những kiểu người nào sau đây.

Chín kiểu người

Mỗi người chúng ta đều là một chữ số có một hình ảnh cụ thể về bản thân và động lực tích cực, đồng thời mỗi người cũng mắc phải một khuyết điểm “chí mạng” có xu hướng trở thành điểm yếu (gót chân Achilles) của anh ấy hoặc cô ấy, và mỗi người cần phải khắc phục điểm này để có thể đạt được trọn vẹn tiềm năng của người đó.

Điều quan trọng mà chúng ta cần hiểu là mỗi người chỉ có thể là một chữ số, và chữ số này không thay đổi trong suốt cuộc đời người đó. Tuy nhiên, bất chấp điều đó, các chữ số này là không cố định bất biến như biểu tượng của sơ đồ Enneagram nêu ra. Các chữ số sát cạnh nhau (được gọi là “các cánh”) có thể ảnh hưởng đến chữ số chính của một người, và các chữ số cũng tác động lẫn nhau theo những cách khác nhau.

Nếu chúng ta đi một vòng theo thứ tự từ Một đến Chín và miêu tả những tính cách đặc trưng của mỗi con số, thì có thể xác định được chữ số Enneagram của một người. Thông thường, hầu hết mọi người sẽ cảm thấy tương đồng với hai hoặc ba chữ số, vậy thì điều then chốt là nhận phản hồi để thu hẹp các lựa chọn này. Tôi thích truyền thống vấn đáp để xác định vị trí của một người bằng việc rà soát kỹ lưỡng những nét đặc trưng của từng chữ số.

Chúng ta sẽ đi theo chiều kim đồng hồ, bắt đầu với nhóm người số Một

Những người thuộc nhóm số Một tin rằng “Tôi đúng” và có mong muốn căn bản để làm điều tốt, do đó họ có xu hướng trở nên lý tưởng hóa. Khuyết điểm chí mạng của họ là sự giận dữ, [và điều này] thường bị kìm nén. Bởi vì những người thuộc nhóm số Một là những người cầu toàn, do vậy họ là những nhà cải cách, họ kìm nén cơn giận dữ bởi vì họ biết rằng nếu họ hoàn hảo, thì họ sẽ không nóng giận!

Xét trong điều kiện lý tưởng nhất, những người thuộc nhóm số Một là những người tốt mong muốn cải thiện thế giới. Tất nhiên, nhược điểm của họ là thường tự cho mình đúng, kiêu ngạo, và hay phán xét người khác.

Hình ảnh của những người nhóm số Hai là “Tôi là người giúp đỡ,” và mong muốn căn bản của họ là cảm nhận tình yêu thương và trở thành một người yêu thương người khác, tuy nhiên khuyết điểm chí mạng của họ là sự kiêu ngạo, một lần nữa thường bị che giấu mà ngay cả họ cũng không nhận ra. Điều ngạc nhiên này xuất hiện bởi vì trong mong muốn giúp đỡ người khác của họ, họ thường nuôi dưỡng cảm giác vượt trội hơn những người mà họ giúp đỡ: Nếu không nhờ tôi giúp, thì người kia sẽ vướng vào một mớ bòng bong!

Ngoài ra, trong khi đang mong muốn giúp người khác, những người này có thể chối bỏ rằng chính họ cũng cần giúp đỡ. Điều này trái lại, dẫn đến tác dụng ngược của tình yêu thương mà những người số Hai mong muốn.

Trong điều kiện lý tưởng nhất, những người thuộc nhóm số Hai là những người giúp đỡ hào phóng, là những người bạn đáng mến, và cởi mở; về khuyết điểm, họ là những người tâng bốc, không khuất phục, và thao túng [người khác].

Hình ảnh bản thân của những người thuộc nhóm số Ba là “Tôi là người thành công,” và mong muốn căn bản của họ là trở thành người có ích, người thành đạt, tuy nhiên khuyết điểm chí mạng của họ là sự giả dối, và những người này thường tự dối lòng về những động cơ thực sự của bản thân. Điều này có nguyên nhân từ việc những người thuộc nhóm số Ba rất coi trọng hình ảnh [bản thân]. Do đó, khi họ xây dựng hình ảnh bản thân như một người thành công, cuối cùng họ có thể dễ dàng tin theo sự thổi phồng này!

Một số tác giả nghiên cứu về Enneagram cho rằng toàn bộ các quốc gia có thể được phân biệt bằng một chữ số trội hơn: khát khao theo đuổi thành công của những người thuộc nhóm số Ba thường được xem là tính cách kiểu Mỹ điển hình.

Về ưu điểm, họ là những người có động lực, biết hướng đến mục tiêu; về khuyết điểm, họ là những người tham công tiếc việc, và giống như tác giả Michael Goldberg đã từng chia sẻ trong cuốn sách khá hay của ông có nhan đề là “The 9 Ways of Working” (9 Loại Tính Cách Làm Việc), rằng [họ là những người] “hối hả chai sạn.”

Ai muốn làm người khác biệt?

Những người thuộc nhóm số Bốn nhìn nhận bản thân rằng “Tôi là người khác biệt,” và mong muốn của họ là trở thành những người độc nhất vô nhị. Khuyết điểm chí mạng của họ là lòng đố kỵ, bởi vì họ không nhịn được việc nhìn vào người khác và so sánh với bản thân, và cảm thấy mình thua thiệt. Do đó, họ chú trọng vào độ chân thật và khác biệt như là một cách để bù đắp cho những khuyết điểm mang tính so sánh. Những người thuộc nhóm số Bốn thường được xem là kiểu người nghệ sĩ.

Nhìn ở mặt tích cực nhất, những người thuộc nhóm số Bốn là những người nhạy cảm, có khiếu thẩm mỹ, và sâu sắc; về khuyết điểm, họ có xu hướng dễ u uất, chỉ quan tâm đến bản thân, và hằn học.

Hình ảnh bản thân của những người thuộc nhóm số Năm là “Tôi là người thông suốt,” và mong muốn căn bản của họ là thành thạo [một lĩnh vực nào đó], tức là trở thành một người thông tuệ. Tuy nhiên, khuyết điểm chí mạng của họ là tính tham lam: Kiến thức không bao giờ là đủ, cho nên họ thường có xu hướng tích trữ chúng. Họ có nỗi sợ về việc không hiểu biết đủ. Nếu người Mỹ nói chung là nhóm người số Ba mở rộng, thì người Anh đôi khi được xem là người hướng nội thuộc nhóm người số Năm. Ưu điểm của những người thuộc nhóm số Năm là có nhận thức thấu đáo, khách quan, và trí tuệ; về khuyết điểm, họ là người lạnh lùng, quá chú trọng phép tắc hay tiểu tiết, và là những người đơn độc sống tách biệt.

Hình ảnh bản thân của những người thuộc nhóm số Sáu là “Tôi thực hiện nhiệm vụ của mình,” và mong muốn căn bản của họ là trở thành người ủng hộ [người khác] và được [người khác] ủng hộ, và được nhìn nhận là một người trung thành. Nếu như những người thuộc nhóm số Năm thường là những người cô độc, thì những người thuộc nhóm số Sáu có xu hướng quảng giao và là những người làm việc theo nhóm. Khuyết điểm chí mạng của họ là nỗi sợ hãi, đặc biệt là khi không được sự ủng hộ hay bị phản bội, điều này có thể khiến họ cảm thấy vô cùng lo lắng.

Về ưu điểm, những người thuộc nhóm số Sáu là những người cộng sự tận tụy, trung thành, quên mình vì người khác; về khuyết điểm, họ có tính nghi ngờ, lo âu sợ hãi, và là trung tâm của sự tiêu cực sâu sắc.

Những người thuộc nhóm số Bảy nhìn nhận bản thân “Tôi là người hạnh phúc”; mong muốn của họ là cảm thấy hài lòng, và trở thành một người lạc quan, vui vẻ. Tuy nhiên, khuyết điểm chí mạng của họ là háu ăn, hoặc quá độ. Họ dường như không thể có đủ những trải nghiệm tích cực và luôn thúc giục bản thân tiến về trước để tìm kiếm trải nghiệm tiếp theo. Bởi vì truy cầu quá mức của mình, nên họ thường không bao giờ hoàn thành các việc quan trọng, và họ thường chuyển sang việc kế tiếp.

Về ưu điểm, những người thuộc nhóm số Bảy là những người canh tân, truyền cảm hứng, và có tầm nhìn rộng; về khuyết điểm, họ là những người không có trách nhiệm, hời hợt, và làm việc không đạt hiệu quả như mong đợi.

Nhóm người số Tám là kiểu người ham muốn quyền lực

Những người thuộc nhóm số Tám nhìn nhận bản thân “Tôi là người mạnh mẽ,” và động lực căn bản của họ là bảo vệ bản thân và trở thành một người có quyền lực. Khuyết điểm chí mạng của họ là dục vọng, không chỉ là chuyện sắc dục, mà còn là sự thèm khát hay dục vọng đối với quyền lực. Họ muốn biết ai là người đang nắm quyền kiểm soát, và họ muốn vị trí đó là của họ! Trở nên yếu đuối là điều họ buộc phải tránh.

Về ưu điểm, những người thuộc nhóm số Tám là những cá nhân tràn đầy năng lượng, biết gánh vác, và có trách nhiệm; về khuyết điểm, họ là những người thường xung khắc với người khác, liều lĩnh, và hay thù oán.

Cuối cùng, những người thuộc nhóm số Chín nhìn nhận bản thân là “Tôi cảm thấy hài lòng.” Họ mong muốn trải nghiệm cảm giác trọn vẹn và làm một người an phận, tuy nhiên khuyết điểm chí mạng của họ là sự lười biếng, hay điều mà cổ nhân gọi là “bàng quan” — không có khả năng thực hiện những hành động hữu hiệu. Một phần của tính ì này là bởi vì họ có khả năng nhìn thấy hai mặt của một vấn đề, và do đó họ không thể chọn một trong hai.

Về ưu điểm, những người thuộc nhóm số Chín biết thông cảm, đáng tin cậy, và hòa thuận; về khuyết điểm, họ là những người thờ ơ, và bướng bỉnh.

Sau khi đọc qua một phần khái quát, bạn có thể xem thử chữ số nào phù hợp với tính cách của bạn nhất. Và trong khi bạn suy ngẫm về điều này, thì Phần 2 của loạt bài này sẽ bắt đầu khám phá những loại tính cách này được miêu tả như thế nào trong tác phẩm “Odyssey” của thi hào Homer.

BTV Epoch Times Tiếng Anh

James Sale là một doanh nhân người Anh sở hữu công ty Motivational Maps Ltd., hoạt động tại 14 quốc gia. Ông là tác giả của hơn 40 cuốn sách về quản lý và giáo dục từ các nhà xuất bản quốc tế lớn như Macmillan, Pearson và Routledge. Với tư cách là một nhà thơ, ông đạt giải nhất trong cuộc thi The Society of Classical Poets’ 2017 (Hiệp Hội Các Nhà Thơ Cổ Điển Năm 2017) và đã phát biểu tại hội nghị chuyên đề đầu tiên của nhóm được tổ chức vào tháng 06/2019 tại Câu lạc bộ Princeton ở New York.